Czy wszystkie bakterie są złe? Wakacyjna lekcja o bakteriach

Codziennie człowiek ma kontakt z milionami bakterii. W każdym miejscu na Ziemi znajdziesz bakterie, których nie zobaczysz gołym okiem. Skąd wiadomo, że niektóre są dobre, a inne bakterie są złe? Poznaj bakterie okiem 11 latka.

Temat bakterii to pierwszy z tematów wakacyjnego projektu „Królestwo„, który realizujemy z innymi rodzinami. Szczegóły oraz inne pomysły znajdziesz na stronie projektu Królestwo.

Adaś o 5 królestwach w biologii uczył się w 5 klasie. Przyroda zawsze była mu bliska, więc postanowiłam pociągnąć temat i zgłębić go w projekcie.

Nasza relacja składa się z kilku części:

• wywiad na temat bakterii z Adasiem
• budowa komórki bakteryjnej z glinki samoutwardzalnej
• poszukiwanie w domu i okolicy bakterii
• królestwa w rolce, czyli podsumowanie wiadomości

Nie będę przedłużać i zapraszam Cię na wywiad pełen wiedzy bakteryjnej! Dodatkowe informacje z jakich korzystaliśmy znajdziesz na końcu artykułu.

Czy wszystkie bakterie są złe? Wywiad z 11 latkiem

Adaś, wyjaśnisz co to jest bakteria?

Bakteria to organizm jednokomórkowy lub zespoły komórek o budowie prokariotycznej, który nie ma jądra komórkowego. Mogą mieć różne kształty i wielkości.

Czy bakterie występują na całym świecie i w każdym środowisku?

Tak. Występują w glebie, wodzie, powietrzu, a nawet na lodowcach.

Jak wygląda budowa bakterii?

Komórka bakteryjna składa się z:

• otoczki śluzowej
• ściany komórkowej
• błony komórkowej
• nici DNA
• cytozolu
• rybosomów
• rzęski

Komórka bakteryjna nie ma:

• jądra komórkowego
• wakuoli (wodniczki)
• aparatu Golgiego
• mitochondrium
• siateczki śródplazmatycznej
• chloroplastów

Te elementy to części komórek grzybów, roślin i zwierząt.

Jaki jest podział bakterii? Jakie formy bakterii znasz?

Bakterie mogą występować w różnych kształtach:

• kuliste-ziarniaki
• pałeczki
• laseczki
• śrubowce-faliste
• krętki-wyglądają jak korkociąg
• nitkowce-bardzo długie

Ziarniaki dzielą się na:

• dwoinki
• czworaczki
• paciorkowce
• gronkowce
• pakietowce

Bakterie też są odporne na różne temperatury (temperatury optymalne):

• psychrofile-15 stopni Celsjusza
• mezofile-30-38 stopni Celsjusza
• termofile-40-75 stopni Celsjusza

Jak wygląda odżywianie bakterii?

Większość bakterii jest cudzożywna, ponieważ odżywiają się innymi organizmami.

Bakterie samożywne wytwarzają pokarm w procesie fotosyntezy (zamiana energii słonecznej na składniki pokarmowe ) albo chemosyntezy (wykorzystują energię chemiczną).

Saprofity odżywiają się martwymi organizmami. Wydzielają enzymy trawienne, które rozkładają cząstki zwierząt i roślin. Pełnią one rolę destruentów.

Niektóre bakterie żyją w symbiozie z innymi organizmami tworząc potrzebne do przetrwania warunki i składniki pokarmowe.

Bakterie potrzebują do oddychania tlenu?

Bakterie mogą oddychać tlenowo i beztlenowo.

Dla bakterii tlenowych brak tlenu jest zabójczy. Tak samo jak dla bakterii bezwzględnie beztlenowych obecność tlenu oznacza śmierć.

Jeśli bakteria jest względnie tlenowa, oznacza to, że jeśli jest mało tlenu, to zaczyna ona oddychanie beztlenowe.

W przypadku bakterii względnie beztlenowych, obecność tlenu im nie przeszkadza.

Czy bakterie się rozmnażają? Jeśli tak, to jak to robią?

Bakterie rozmnażają się przez pączkowanie. Komórka wytwarza wtedy podwójną nić DNA i zaczyna się rozdzielać na dwie prawie równe części. Po takim rozdzieleniu powstają 2 takie same komórki.

Inne bakterie mogą rozmnażać się w inny sposób.

Jakie jest znaczenie bakterii dla człowieka i przyrody? Pomagają czy szkodzą?

Bakterie pełnią różne funkcje w życiu człowieka. Niektóre pomagają, a inne powodują choroby.

Złe bakterie:

• pasożyty-przedostają się do organizmu drogą pokarmową, oddechową lub przez rany powodując choroby
• wydzielają toksyny, np. jadu kiełbasianego lub gronkowca

Pozytywne znaczenie bakterii:

• bakterie nazębne rozkładają resztki pokarmu w jamie ustnej
• bakterie mlekowe powodują kwaśnienie mleka i kiszenie np. ogórków
• u zwierząt i ludzi pomagają rozłożyć celulozę, ułatwiają trawienie, są źródłem witamin z grupy B i K
• pomagają użyźnić glebę
• rozkładają martwe cząstki zwierząt i roślin (pełnią funkcję destruentów)
• produkują tlen w zbiornikach wodnych

Jakie choroby wywołują bakterie i jak je leczyć?

Są to na przykład:

• salmonella
• borelioza
• dur brzuszny
• tężec
• sepsa
• zakażenia gronkowcem

Leczenie polega na podaniu odpowiednich antybiotyków. Trzeba też pamiętać, żeby w czasie choroby brać probiotyki, które pomagają chronić dobre bakterie w przewodzie pokarmowym człowieka.

Jak zapobiegać rozmnażaniu złych bakterii?

Należy dbać o higienę osobistą, myć ręce po wyjściu z toalety i po przyjściu do domu, myć zęby, owoce, warzywa.

Jaja, mięso, warzywa i owoce należy odpowiednio przechowywać, a gdy zaczynają się psuć wyrzucić cały owoc czy warzywo.

Jajka należy myć pod bieżącą wodą, a gdy chcemy je zjeść bez gotowania należy je wyparzyć.

Żywność należy dobrze zakonserwować np.

• zamrozić
• ugotować
• uwędzić
• zasolić
• suszyć

Jak człowiek wykorzystuje bakterie w życiu codziennym i nie tylko?

Dobre bakterie są wykorzystywane przez człowieka w procesie kiszenia buraków, kapusty, ogórków.

Wykorzystuje się je do produkcji kefirów, jogurtów, serów. Również w medycynie są wykorzystywane bakterie do szczepionek, surowic, probiotyków, antybiotyków.

Można je też wykorzystać do walki ze szkodnikami owadami.

Budowa komórki bakteryjnej z glinki samoutwardzalnej

Sporo informacji Adaś zdobył podczas tego wywiadu. Część wiedzy miał ze szkoły, a inne informacje zdobył szukając ich na różnych stronach w internecie.

Pora przełożyć zdobytą wiedzę o budowie komórki na praktykę, czyli jak zrobić model 3D takiej komórki bakteryjnej. Komórkę zwierzęcą możesz zobaczyć w innym artykule.

1. Potrzebny jest słoik po dżemie.
   – z folii aluminiowej ulepiliśmy półkola, które przymocowaliśmy do dna i wieczka słoika
   – całość owinęliśmy dużym kawałkiem folii, by nadać całości owalny kształt
2. po dobrym wyrobieniu glinki, Adaś okleił dość grubą warstwą przygotowany słoik do połowy wysokości (w poziomie)
3. Małe kuleczki to rybosomy, a długi pokręcony wałeczek to nić DNA.
4. Z pozostałej masy ulepiliśmy owal wielkości góry formy ze słoika. To będzie wierzch naszego przekroju komórki. Na nim zrobiliśmy miejsce na nić DNA oraz rybosomy.
5. Gdy całość wyschła można było połączyć dół formy z górą za pomoc glinki i kleju Vicolu.
6. Rzęska powstała z kawałka sznurka wędliniarskiego (możecie użyć wełny lub muliny).
7. Po sprawdzeniu jakie kolory mają poszczególne elementy komórki, Adaś pomalował je zgodnie z ilustracją.

Nie wszystko wyszło tak jak zaplanowaliśmy, ale mimo wszystko gotowa komórka bakteryjna prezentuje się całkiem fajnie.

Znajdź bakterie w codziennym życiu!

Część 3 naszych działań bakteryjnych, czyli poszukiwanie bakterii w codziennym życiu.

Z części pierwszej miał już sporą wiedzę dotyczącą występowania bakterii w życiu codziennym, więc rozpoczął poszukiwania w domowych pieleszach.

Kiszonki, czy pożyteczne bakterie

Poszukiwania czas zacząć!

W ogródku rosną ogórki do kiszenia, więc pierwszy pomysł jest! Kiszone ogórki z piwnicy okazały się idealnym obiektem badań. Podobnie było z domową kiszoną kapustą.

Bakterie mlekowe zrobiły swoją pracę i mamy zdrowe i pełne witamin domowe kiszonki, a także obiekt badań pod mikroskopem. Czy uda się coś dojrzeć na zwykłym mikroskopie? Sprawdźmy to!

Gdy zaproponowałam to Adasiowi, usłyszałam, że woli nie sprawdzać tego, bo jak zobaczy pełno ruszających się istot pod mikroskopem, to nie ruszy więcej kiszonych ogórków!

No to klops!

Żywe kultury bakterii

Brzmi znajomo? Gdzie więc w domu można znaleźć produkty z żywymi kulturami bakterii?

Jogurty i kefiry! Wystarczy przeczytać skład jogurtu z lodówki. U nas to były owocowe Fruvita, naturalne jogurty i serki homogenizowane z Mlekpolu. We wszystkich tych produktach znalazł żywe kultury bakterii lub bakterie mlekowe.

Kolejnym miejscem, gdzie poszukiwał preparatów z bakteriami była domowa apteczka.

Podczas brania leków doustnych przez dłuższy czas lub podczas antybiotyku trzeba zadbać o florę bakteryjną jelit. W aptece znajdziecie różne preparaty osłonowe. My mamy 2 różne preparaty i na obu z nich znaleźliśmy poszukiwane bakterie. Różnią się tym, że w jednym są 3 a w drugim 4 szczepy bakterii, występujących w przewodzie pokarmowym.

Jak widać, warto zwracać uwagę na ilość dobrych bakterii w takich preparatach.

Gdzie jeszcze można znaleźć dobre bakterie w najbliższym otoczeniu? Spróbujcie znaleźć inne produkty lub miejsca!

Nadeszła pora na podsumowanie działań związanych z bakteriami. Była teoria, była praktyka, były również zabawy twórcze, a teraz to wszystko połączymy w jeden duży plakat, a raczej pokażę Ci teraz jego 20%. A dlaczego 1/5 plakatu?

Powód jest prosty. Mamy papier na rolce, na którym pojawi się każde królestwo po kolei tworząc mega plakat z najważniejszymi informacjami.

Tworząc ten plakat korzystaliśmy z:

• drukarki
• obrazów z banków zdjęć na licencji CC0 (przy okazji rozmowa na temat pobierania zdjęć z internetu w formie przypomnienia się pojawiła)
• pisaki
• strony i podręczniki, z których korzystaliśmy:
  – podręcznik do biologii Nowej Ery dla klasy 5 w formie elektronicznej
  – Wikipedia
  – prezentacja Bożeny Smolik na temat bakterii
  – e-podreczniki

Plakat ma obecnie ponad 3,5 metra, więc musiałam podzielić go na kilka części byś mogła zobaczyć jego kolejne elementy. Całość nawinięta jest na rolkę, by nie było zagięć.

Nie wszystko wyszło nam jak chcieliśmy, zabrakło kilku elementów, ale to nie koniec zmagań z bakteriami. A już za 2 tygodnie kolejny temat jakim są protisty.

Adaś czeka natomiast na grzyby i porosty!

Zobacz również co przygotowały inne rodziny w projekcie Królestwo! Aktywne linki do stron znajdziesz na stronie projektu.